Από τον ΧΥΤΑ στον ΧΥΤΥ

(δημοσιεύτηκε στο «εμπρός» το Μάρτιο του 2007, αλλά παραμένει επίκαιρο)

Ο υπό κατασκευή ΧΥΤΑ στην περιοχή Βλαχομάνδρας έφερε στην επιφάνεια ένα βασικό πρόβλημα του νεοελληνικού κράτους (συμπεριλαμβανόμενης και της αυτοδιοίκησης): υπό την πίεση του χρόνου εκτελεί ένα σοβαρό έργο χωρίς να το έχει σχεδιάσει στο σύνολό του. Με εγκληματική καθυστέρηση, μετά από διεθνή διασυρμό και αρκετές καταδίκες από τα ευρωπαϊκά δικαστήρια και όχι με τη δέουσα σοβαρότητα και οργάνωση, η χώρα μας προσπαθεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των απορριμμάτων και της διαχείρισής τους.

Το πρόβλημα αυτό, με την ανάλογη διαδρομή, απασχολεί πλέον και την περιοχή μας. Εν προκειμένω κατασκευάζεται ένας Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων ενώ είναι γνωστό ότι - και με βάση τις σχετικές οδηγίες της Ε.Ε. - η Υγειονομική Ταφή πρέπει να αφορά τα Υπολείμματα, δηλαδή πρέπει πλέον να αναφερόμαστε σε Χώρο Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ). Ποια είναι η διαφορά; Τεράστια. Μόνο αν ο ΧΥΤΑ συνοδεύεται και από εναλλακτική διαχείριση των απορριμμάτων μπορούμε να μιλάμε για ΧΥΤΥ. Δηλαδή να αναφερόμαστε σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης απορριμμάτων.

Τι περιλαμβάνει αυτό; Ποιοι και πώς συμμετέχουν;

Αρχικά γίνεται διαλογή και προσωρινή αποθήκευση των απορριμμάτων από τα νοικοκυριά, που είναι οι στυλοβάτες του όλου συστήματος, σε ξεχωριστούς κάδους, δηλαδή γίνεται η λεγόμενηδιαλογή στην πηγή. Ακολουθεί η περισυλλογή από το Δήμο ή και άλλους συνεργαζόμενους με αυτόν φορείς και η μεταφορά τους στους προορισμούς τους: των ανακυκλώσιμων στα αντίστοιχα εργοστάσια, των οργανικών (αποφάγια, κλαδέματα κ.λ.π.) για λιπασματοποίηση (κομποστοποίηση) και τέλος των υπολειμμάτων για εναπόθεση σε ειδικούς χώρους διάθεσης (ΧΥΤΥ). Στις διεργασίες των νοικοκυριών πρέπει να προστεθεί και η προώθηση για επαναχρησιμοποίηση κάποιων συσκευασιών (σήμερα σχεδόν αποκλειστικά των γυάλινων φιαλών, στο μέλλον μπορεί όμως να επεκταθεί και σε άλλες συσκευασίες, όπως τα πλαστικά) καθώς και η δυνατότητα οικιακής λιπασματοποίησης. Είναι φανερό ότι οι επιμέρους αυτές διεργασίες δεν είναι ανεξάρτητες αλλά αλληλοεπηρεάζονται και για το λόγο αυτό η πληρότητα του συνολικού συστήματος διαχείρισης εξαρτάται από την πληρότητα κάθε επιμέρους διεργασίας.

Αξίζει ιδιαίτερης προσοχής το αρχικό στάδιο, η διαλογή στην πηγή, δηλαδή η διαδικασία με την οποία επιτυγχάνεται ανάκτηση χρήσιμων υλικών όπως χαρτιού, γυαλιού, μετάλλου, πριν αυτά αναμειχθούν με την υπόλοιπη μάζα των απορριμμάτων. Λόγω αυτής της ιδιαιτερότητας, η διαλογή στην πηγή προϋποθέτει και απαιτεί τη μοναδικότητα της συμμετοχής των κατοίκων. Αντίθετα όταν αυτή δεν υπάρχει, τότε αντικαθίσταται από τη μηχανική διαλογή σε μονάδα διαλογής που λειτουργεί συνήθως στο χώρο του ΧΥΤΑ. Η λύση αυτή όμως (η οποία έχει ξεπεραστεί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως στη Γερμανία, την Ολλανδία, την Αυστρία, τη Δανία) είναι περισσότερο ενεργειοβόρα, αυξάνει κατά πολύ το κόστος διαχείρισης το οποίο εν τέλει μεταβιβάζεται στα τέλη καθαριότητας και επομένως επιβαρύνει τα νοικοκυριά αλλά και αντιστρατεύεται την εμπέδωση της κοινωνικής συνείδησης του πολίτη.

Το αποτέλεσμα ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης είναι η σημαντική μείωση του όγκου των απορριμμάτων που καταλήγουν στον ΧΥΤΥ (σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες η μείωση ήδη έχει ξεπεράσει το 50%, η δε Γερμανία έχει στόχο το 2020 να εκμεταλλεύεται περίπου το 100% των απορριμμάτων) και επομένως αντίστοιχη αύξηση του χρόνου ζωής του. Ταυτόχρονα σημαντικό ρόλο για τη μείωση των απορριμμάτων παίζει και η σύνδεση των τελών καθαριότητας με τον όγκο των παραγόμενων σκουπιδιών. Δηλαδή όσοι δημιουργούν περισσότερα απορρίμματα να πληρώνουν παραπάνω τέλη από αυτούς που συμμετέχουν σε πρόγραμμα ανακύκλωσης ή κάνουν οικιακή κομποστοποίηση και γενικά παράγουν λιγότερα σκουπίδια.

Τι γίνεται με τη δική μας περίπτωση; Υπάρχει ολοκληρωμένος σχεδιασμός για τη διαχείριση των απορριμμάτων;

Αβίαστα η απάντηση είναι αρνητική. Ως συνήθως, αφήνουμε το πρόβλημα να γίνει χρόνιο και στο τέλος υπό την πίεση του χρόνου υιοθετούμε λύσεις - ημίμετρα. Ενώ κατασκευάζεται ο ΧΥΤΑ και προβλέπεται η έναρξη λειτουργίας του πριν το τέλος του έτους, τίποτα δεν έχει γίνει για την προετοιμασία ως προς τα στάδια που προηγούνται της εναπόθεσης των απορριμμάτων. Θα γίνεται δηλαδή διαλογή και πώς, θα εφαρμοστεί κάποιο πρόγραμμα ανακύκλωσης, ποιο και πώς; Έχουν συνειδητοποιήσει οι Δήμοι που συμμετέχουν στο Σύνδεσμο ότι η υπόθεση τους αφορά όλους και ότι πρέπει απαραιτήτως να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν κοινή πολιτική για τα απορρίμματα; (ο προσανατολισμός στην κατασκευή μονάδας μηχανικής διαλογής στην περιοχή του ΧΥΤΑ αποτελεί ημίμετρο γιατί εκτός του ότι είναι ενεργειοβόρος και αντιοικονομικός, θα επιβαρύνει και το κυκλοφοριακό πρόβλημα στο δρόμο πρόσβασης αφού τα προς ανακύκλωση απορρίμματα θα πρέπει να επιστρέφουν από τον ίδιο δρόμο για τον τελικό προορισμό τους, δηλαδή να πηγαίνουν άσκοπη βόλτα στη Βλαχομάνδρα). Η κατασκευή ενός ΧΥΤΑ δεν λύνει από μόνη της το πρόβλημα των απορριμμάτων. Απαιτείται η εφαρμογή ενός τρόπου εναλλακτικής διαχείρισής των που θα στηρίζεται στον ευαίσθητο και συμμέτοχο πολίτη. Η ευαισθητοποίηση όμως του πολίτη, ιδιαίτερα του Έλληνα που δεν έχει προπαιδευτεί σε τέτοια θέματα, είναι δύσκολη υπόθεση. Χρειάζεται συνεχής και έγκυρη ενημέρωσή του όσον αφορά τις καταστρεπτικές συνέπειες της μη ορθής διαχείρισης των απορριμμάτων, ώστε να πεισθεί ότι η επιβάρυνση του Περιβάλλοντος από την αλόγιστη διαχείρισή των, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην επιβάρυνση της δημόσιας υγείας, αν όχι άμεσα σίγουρα μακροπρόθεσμα, ενώ παράλληλα τον ζημιώνει και οικονομικά.

Είναι φανερό ότι η ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων είναι κατά κύριο λόγο πολιτικό και κοινωνικό πρόβλημα και κατά δεύτερο τεχνικό. «Η επιλογή ενός προγράμματος διαλογής στην πηγή αποτελεί επένδυση στην αλλαγή της κοινωνικής συνείδησης, ενώ αντίθετα η επιλογή της επένδυσης σε μηχανολογικό εξοπλισμό αποτελεί επένδυση με μηδαμινή κοινωνική επίδραση». Οι Δήμοι που συμμετέχουν στο Σύνδεσμο πρέπει να επιδείξουν την απαιτούμενη σοβαρότητα και αξιοπιστία για να συμπεριφερθούν και οι πολίτες με τον ανάλογο τρόπο.

Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση και την επιτυχία ενός προγράμματος ολοκληρωμένης διαχείρισης των απορριμμάτων θα παίξει η ύπαρξη μιας «κρίσιμης μάζας» πολιτών που θα συμμετέχει σε μια οργανωμένη προσπάθεια μείωσης των απορριμμάτων και ανάκτησης υλικών από αυτά. Τηνδιαθέτει η περιοχή; Αν ναι, τότε δικαιούμαστε να είμαστε αισιόδοξοι. Αν όχι, τότε πρέπει να τη διαμορφώσουμε. Όσο νωρίτερα, τόσο καλύτερα.